SAMENVATTING
Deze tekst is een update van advies nr. 9589 betreffende psychische klachten die te verwachten zijn naar aanleiding van de coronacrisis. Deze update bevat verschillende onderdelen:
- een herziening van de internationale literatuur;
- de inventarisatie van de beschikbare nationale datastromen/onderzoeken inzake de impact op het welzijn van de bevolking, om rekening te kunnen houden met de specifieke Belgische context;
- een samenvatting van hoorzittingen van deskundigen en stakeholders in de werkgroep;
- een onderzoek bij zorgprofessionals en mantelzorgers/patiënten vertegenwoordigers.
Dit advies is niet af. Zolang de pandemie voortduurt, worden de literatuur en de beschikbare Belgische data met betrekking tot de mentale impact opgevolgd.
Tussen het eerste advies gepubliceerd in mei 2020 en deze herwerking werd de expertengroep uitgebreid om te komen tot een weerspiegeling van de geestelijke gezondheidzorg in België. Naast wetenschappers werden beroepsorganisaties, patiëntenvertegenwoordigers, en beleidsmedewerkers uitgenodigd.
Deze update van advies nr. 9589 onderstreept dat de kernboodschappen van het originele advies stand zelfs na de verwerking van de meest recente wetenschappelijke papers en een controle door de uitgebreide expertengroep.
Net zoals reeds gesteld in het eerste advies, dient bovenal de veerkracht en aanpassingsvermogen van de algemene bevolking zoveel mogelijk gevrijwaard te worden.
Als we deze pandemie vergelijken met eerdere crisissen, vormen de chroniciteit van deze pandemie en de te nemen maatregelen een bijkomende uitdaging. Deze pandemie is een marathon en geen sprint. Tijdens de chronisch durende pandemie zal de bevolking gevraagd worden om hun gedrag (snel) aan te passen. Dit vraagt om bijkomende veerkracht en aanpassingsvermogen. Ook maken meerdere onderzoeken melding van de economische onzekerheid en de financiële impact, elementen die op hun beurt weer een negatieve impact hebben op de geestelijke gezondheid en veerkracht van de populatie (in het bijzonder bepaalde doelgroepen: zelfstandigen, organisaties/diensten getroffen door de lockdown,…). Sociale isolatie, en vooral de duur van deze isolatie, is nefast voor het mentale welzijn, in het bijzonder bij jongeren. De maatregelen om de sociale contacten te beperken zijn aldus van invloed op het welzijn van de volledige bevolking en vragen om creatieve oplossingen.
De reacties op de crisissituatie verschillen sterk van persoon tot persoon. Toch moge het duidelijk zijn dat in deze langdurende crisis de hele bevolking na verloop van tijd geconfronteerd wordt met stressreactie, meestal van voorbijgaande aard. Het is aangewezen om preventief in te zetten op de versterking van zelfredzaamheid en veerkracht om latere problemen te voorkomen en om de maatregelen voor de bestrijding van het virus beter te laten
naleven. De kern hier is het in stand houden van het proces van aanpassing, meer nog dan het bereiken van een soort ideaal niveau van veerkracht.
Het gevoel van samenhorigheid creëren en stimuleren is van cruciaal belang.
De HGR beveelt aan om het belang van geestelijke gezondheid te herkennen op alle niveau’s van het management van een pandemie, om zowel de efficiëntie van de omgang met de pandemie/nasleep te verhogen als de schadelijke gevolgen van de chronische geestelijke belasting voor de bevolking tot een minimum te beperken. Deze erkenning kan zich bijvoorbeeld vertalen in het actief opnemen van professionals uit de geestelijke gezondheidszorg alle geledingen die de aanpak van de pandemie aansturen.
Het belang van de geestelijke gezondheid vraagt ook een extra inspanning van de geestelijke gezondheidsbudgetten en het geestelijk gezondheidszorgsysteem. De inspanningen die nodig zijn op het vlak van de geestelijke gezondheid dient ook langer te lopen dan de eigenlijke duur van de pandemie aangezien de impact van onwelbevinden ten gevolge van de pandemie een langere nasleep kennen dan de eigenlijke infectie. Vroegtijdig ingrijpen op grote schaal garanderen een beperking van de nefaste impact op het psychologisch welzijn op lange termijn. Het is aangewezen om een efficiënte trapsgewijze aanpak (stepped care) te gebruiken, beginnend met de meest laagdrempelige hulp waarop mensen, indien nodig, een beroep kunnen doen (inclusief met online – standalone - interventies). De psychosociale ondersteuning moet daarbij, allereerst, vooral gericht zijn op het bevorderen van ontwikkeling van persoonlijke middelen en zelfredzaamheid, maar ook op de opsporing en doorverwijzing van mensen die behoefte hebben aan een behandeling (monitoring/detectie/triage/doorverwijzing). Het is belangrijk alarmsignalen zo snel mogelijk op te sporen en om deze adequaat aan te pakken. Kwaliteit en gebruiksvriendelijke hulpmiddelen voor de ondersteuning van de geestelijke gezondheid moeten worden ontwikkeld. Van een klein deel van de samenleving kan worden verwacht dat ze trauma’s kunnen ontwikkelen en deze moeten worden behandeld door professionele hulpverleners. Uitstelgedrag dient ten allen tijde vermeden te worden. Problematisch hierbij is dat de care as usual in de eerste golf in meerdere gevallen onderbroken werd, wat zowel voor in- als outpatients als hun naasten problematisch was. Deze onderbrekingen dienen in de toekomst absoluut vermeden te worden.
De risicogroepen geïdentificeerd in het eerste advies moeten actief en vrij lang gemonitord worden: gezondheidswerkers (met bijzondere aandacht voor zij die direct geconfronteerd worden met covid-patiënten), covid-patiënten/slachtoffers en hun familieleden, ouderen en jongeren (vooral in scharnierjaren), precaire groepen (inclusief jongeren en mantelzorgers) en slachtoffers van discriminatie (met in het bijzonder personen met reeds bestaande fysieke en mentale aandoeningen en gevangenen).
Onderzoek maakt ook melding dat de zorgsector, en in het bijzonder de geestelijke gezondheidszorg, aandacht verdient. Allereerst omdat zowel zorgverleners als patiënten behoren tot de risicopopulatie in deze pandemie maar ook omdat de zorg (inclusief de geestelijke gezondheidszorg), een sector die onder heel wat druk staat, bijzondere inspanningen heeft geleverd in deze pandemie. Erkenning van deze problematiek is aangewezen, tijdens en ook na de pandemie.
Het is ook nodig te investeren in werk als cruciale hefboom voor het behoud en bevorderen van de geestelijke gezondheid. Het optimaliseren van de bestaande bedrijfsgeneeskundige diensten kan daar deel van uitmaken.
Tenslotte moet een doelmatige en afgestemde communicatiestrategie ter bevordering van de geestelijke gezondheid ontwikkeld worden. Het tegengaan van de infodemie (de overvloed aan informatie komende uit diverse bronnen, vaak bestaande uit tegenstrijdige berichten en soms zelfs fake news) is ook cruciaal. Er is nog steeds nood aan correcte, samenhangende en transparante informatie die voor de diverse doelgroepen toegankelijk en aangepast is.