Seksueel geweld: omgaan met de gevolgen en de zoektocht naar hulp
Lotte De Schrijver, Saar Baert, Dagmar Stockman, Ines Keygnaert
Inleiding:
De World Health Organization (WHO, z.j.) definieert seksueel geweld als elke seksuele handeling gericht tegen de wil van een persoon, door elke persoon, ongeacht zijn relatie tot het slachtoffer, in elke setting. Het omvat verschillende vormen waaronder seksuele intimidatie, blootstelling aan seksueel materiaal en exhibitionisme waarbij er geen fysiek contact is (handsoff), seksueel misbruik met fysiek contact maar zonder penetratie en (poging tot) verkrachting met penetratie (hands-on) (United Nations High Commissioner for Refugees, 2003). De afgelopen jaren is onder invloed van onder andere de MeToobeweging de aandacht voor seksueel geweld sterk toegenomen. Stilaan worden heersende verkrachtingsmythes, zoals ‘verkrachters zijn louche types’, ‘zonder fysiek geweld of als het slachtoffer zich niet verzet, is er geen sprake van seksueel geweld’ en ‘alleen knappe, jonge meisjes en vrouwen worden verkracht’, in vraag gesteld en durven slachtoffers meer en meer hun ervaring te delen (Alaggia & Wang, 2020). In België heeft 64% van de bevolking tussen de 16 en 69 jaar ooit een vorm van handson en/of hands-off seksueel geweld meegemaakt. In de groep van 70-plussers bedraagt de levensprevalentie 44% (Keygnaert et al., 2021). Intuïtief zou men verwachten dat de levensprevalentie bij ouderen hoger is dan bij de jongere steekproef. Cohortverschillen kunnen mogelijk verklaren waarom dit hier niet het geval is. De context waarin ouderen opgroeiden en hun volwassen jaren beleefden was anders dan die van de jongere generaties. Met de opkomst van het internet zijn bijvoorbeeld nieuwe vormen van seksueel geweld ontslaan. Ook de definiëring van seksueel geweld, de heersende seksuele normen en datingscontexten zijn in de loop van de tijd sterk geëvolueerd. We zien echter wel dat in beide leeftijdsgroepen vrouwen vaker aan seksueel geweld worden blootgesteld (81% voor 16- tot 69-jarigen en 55% voor 70-plussers) dan mannen (respectievelijk 48% en 29%) 89 Seksueel geweld: omgaan met de gevolgen en de zoektocht naar hulp (Keygnaert et al., 2021). Bij 16% van de vrouwen en 5% van de mannen in de leeftijdscategorie 16- tot 69-jarigen ging het bij de gemelde hands-on gevallen van seksueel geweld om een (poging tot) verkrachting (Schapansky et al., 2021). Bij de 70-plussers zien we dat 8,4% van de vrouwen en 3,3% van de mannen aangaf ooit een verkrachting te hebben meegemaakt (Nobels et al., 2021). De WHO noemt seksueel geweld dan ook een niet te negeren maatschappelijk en justitieel probleem dat de volksgezondheid bedreigt (Jewkes, et al., 2002; WHO, z.j.). Toch worden de gevolgen van seksueel geweld nog al te vaak onderschat en dit zowel door de doorsneeburger als door de hulpverlener.
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 88-97
Als slachtoffers van geweld ook daders zijn: de toepassing van EMDR bij daders
Niki Kuin, Maartje Flooren, Annemieke Van Vark
Inleiding:
Veel plegers van geweld zijn ooit zelf slachtoffer geweest van agressie, misbruik en/of verwaarlozing. Het verband tussen slachtofferschap en later daderschap is ruim aangetoond in wetenschappelijk onderzoek (Dalsklev et al., 2021). Maar het kan ook vragen oproepen of hulpverleners voor dilemma’s plaatsen. Moet deze doelgroep vooral gezien worden als dader, als slachtoffer of allebei? Waarop moet de focus liggen in de behandeling? En hoe verhoudt dit zich tot elkaar? In deze bijdrage gaan we nader in op de literatuur over slachtofferschap en daderschap en bijbehorende behandeloverwegingen. Vervolgens zullen we aan de hand van enkele casussen toelichten hoe deze behandeling eruit kan zien; de nadruk hierbij ligt op traumabehandeling door middel van Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)-therapie.
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 98-107
In gesprek met ‘overlevers’ van kindermishandeling: een kennismaking met de Echo-lotgenotenwerking
Kasia Uzieblo, Lotte De Schrijver
Inleiding:
Kindermishandeling: een volksgezondheidsprobleem De World Health Organization (2022) definieert kindermishandeling als de mishandeling en verwaarlozing van kinderen jonger dan achttien jaar. Hieronder vallen diverse vormen van grensoverschrijdende handelingen. Denk onder meer aan fysiek of psychisch geweld, seksueel misbruik, verwaarlozing, nalatigheid en de (seksuele) uitbuiting van een kind. Een kind kan zelf geconfronteerd worden met de mishandeling en/of getuige zijn van geweld ten opzichte van andere familieleden, zoals een ouder, broer of zus. De dader kan in principe iedereen zijn: (plus)ouder(s), broer of zus, grootouder, leerkracht, sportcoach, enzovoort (Devries et al., 2018)...
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 108-120
Op zoek naar hulp wegens siblinggeweld: een moeilijk parcours
Kasia Uzieblo, Astrid De Schutter, Stien Platinck, Mieke Decuyper
Inleiding:
Hoewel geweld onder broers en zussen (siblinggeweld) vaak voorkomt en ernstige gevolgen met zich mee kan brengen, blijft de aandacht voor deze vorm van geweld beperkt, zowel in de praktijk als in de wetenschappelijke literatuur. De huidige studie beoogt dit hiaat op te vullen door te exploreren of slachtoffers van siblinggeweld hulp zoeken en hoe zij deze zoektocht naar hulp ervaren. Om hier zicht op te krijgen, werd een online-enquête via sociale media gehouden. In totaal vulden 201 personen de vragenlijst in. Uit de resultaten blijkt dat slechts een minderheid hulp zocht. Zowel informele als formele hulpbronnen werden geraadpleegd, maar deze hulpbronnen werden niet zonder meer als behulpzaam ervaren. De deelnemers duidden diverse interne (onder andere angst om niet geloofd te worden) als externe (onder andere een gebrek aan informatie over beschikbare hulp) obstakels aan die de zoektocht belemmerden of zelfs helemaal in de weg stonden. Deze inzichten reiken belangrijke aanknopingspunten aan om het hulpzoekend gedrag van deze slachtoffers te faciliteren.
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 121-139
Geloven in onbewuste verdringing: onwetenschappelijk en gevaarlijk voor de kliniek en rechtbank
Henry Otgaar, Linsey Raymaekers
Inleiding:
Het jaar 2017 was een markante periode voor de vraag of herinneringen kunnen worden verdrongen. In dat jaar – tijdens het Nederlandse tv-programma De Wereld Draait Door – vertelde de Vlaamse schrijfster Griet Op de Beeck dat ze zich tijdens haar therapie begon te herinneren dat ze seksueel misbruikt was door haar vader. Deze herinnering had ze niet voor de aanvang van de therapie, maar kwam geleidelijk tot stand tijdens de behandeling. De kernvraag die toen speelde was of ze de herinnering aan het misbruik onbewust had verdrongen en later had hervonden tijdens therapeutische sessies. Journalisten en onderzoekers waren kritisch over haar verhaal en vroegen zich af of de hervonden herinnering wel authentiek was (zie bijvoorbeeld Pam, 2017)...
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 140-150
Traumatische rouw bij nabestaanden na geweldsmisdrijven: diagnostiek en behandeling
Geert Smid
Inleiding:
Volgens het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (2022) is 5,4% van alle overlijdens in Nederland in 2020 (9030 van 168.678) het uiteindelijke gevolg van uitwendige (niet-natuurlijke) doodsoorzaken. Het gaat hierbij om ongevallen (71,2%, 6433), zelfdoding (20,2%, 1823), moord en doodslag (1,2%, 107), overig geweld (7,1%, 639) en gebeurtenissen opzet onbekend (0,3%, 28). Bij nabestaanden is het risico op traumatische rouw na een dergelijk ’traumatisch’ verlies sterk verhoogd vergeleken met een verlies door ziekte van een dierbare. Van traumatische rouw is sprake bij ernstige psychische klachten na een als traumatisch ervaren verlies van (een) dierbare(n)...
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 151-160
Preventie en bescherming van kinderen bij onveiligheid: hoe de Kindreflex de aandacht hiervoor in de geestelijke gezondheidszorg stimuleert
Preventie en bescherming van kinderen bij onveiligheid: hoe de Kindreflex de aandacht hiervoor in de geestelijke gezondheidszorg stimuleert
Inleiding:
Vlaanderen telt op jaarbasis naar schatting 350.000 kinderen die opgroeien bij een ouder met een psychisch of een verslavingsprobleem (Coppens et al., 2018). De problemen van deze ouders kunnen het welzijn van hun kinderen grondig verstoren. Maar ouders met een psychische kwetsbaarheid hebben het niet makkelijk: het is niet vanzelfsprekend om zorg te dragen voor een kind wanneer er andere demonen in het spel zijn. Hulpverleners in de geestelijke gezondheidzorg (ggz) voor volwassenen staan echter nog te weinig stil bij de ouderrol die veel van hun cliënten vervullen en de impact die hun psychische problematiek heeft op het welzijn en de veiligheid van de kinderen (Coppens et al., 2018). Dit artikel gaat dieper in op de noodzaak extra aandacht te besteden aan deze thema’s en hoe een nieuwe methodiek, de Kindreflex, hier een verschil kan maken.
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 161-170
Wat te doen als het slachtoffer vraagt om seksueel misbruik niet te melden?
Axel Liégeois, Catherine Barbez
Inleiding:
Hulpverleners worden regelmatig geconfronteerd met vragen en situaties die ’lastig’ zijn, vooral wanneer praktijk, deontologie en ethiek zich vermengen tot een kluwen dat het moeilijk maakt het ‘juiste’ of ‘goede’ te doen. De volgende casus is daar een voorbeeld van. De setting is een groepspraktijk, waarbij de therapeut gespecialiseerd is in gezins- en relatieproblemen...
Referentie: Tijdschrift Klinische Psychologie, 2023, 53(2), 171-180