Omgaan met slachtoffers van (vroegkinderlijke) chronische traumatisering: inzichten voor magistraten, forensische hulpverleners, psychologen en psychotherapeuten - Erik de Soir
Slachtoffers van ernstige en langdurige mishandeling, misbruik en/of verwaarlozing, meer in het bijzonder van vroegkinderlijk seksueel misbruik en systematische uitbuiting, worden vaak gezien als onbetrouwbare, wispelturige en moeilijke cliënten of getuigen. Tijdens psychotherapie beschouwen ze zichzelf overigens ook vaak als hopeloze gevallen. Ze schamen zich vaak voor wat er zich in de sessies afspeelt: dissociatie, oncontroleerbaar switchen tussen ‘in traumatijd zijn’ en ‘in het hier en nu zijn’ en heen en weer geslingerd worden tussen herbeleving en ontkenning. De bedoeling van dit artikel is om het functioneren en het lijden van slachtoffers van vroegkinderlijke chronische traumatisering nader te verduidelijken, zodat ze zowel tijdens politionele en gerechtelijke procedures als tijdens een proces van diagnostiek en indicatiestelling voor psychotherapie beter kunnen worden bijgestaan.
‘Herstel van de wonde’: betekenis, diagnostiek en behandeling van littekens door zelfverwondend gedrag - Laurence Claes, Glenn Kiekens, Koen Luyckx
Zelfverwondend gedrag (ZVG) verwijst naar het aan het eigen lichaam opzettelijk toebrengen van fysieke schade zonder de intentie om zichzelf het leven te benemen . ZVG komt frequent voor bij jongeren en jongvolwassenen in de algemene bevolking en in klinische steekproeven. Ondanks het feit dat de biopsychosociale antecedenten en gevolgen van ZVG ondertussen uitgebreid onderzocht zijn, bestaat er relatief weinig literatuur over de permanente littekens die ontstaan ten gevolge van het ZVG. In deze bijdrage staan we stil bij de kenmerken van de littekens van ZVG (in vergelijking met andere littekens ten gevolge van een ongeluk/operatie), de betekenis die personen geven aan deze littekens, en het stigma dat eraan kleeft. We beschrijven ook hoe stigmatisering van de littekens door de persoon zelf en door derden kan leiden tot het camoufleren van littekens voor zichzelf en anderen, hetgeen het zoeken van hulp kan hinderen. Verder staan we stil bij aandachtspunten voor de diagnostiek van de littekens ten gevolge van ZVG en de medische en psychotherapeutische aanpak van deze littekens.
34 jaar therapie met cliënten die zedenfeiten plegen - Kris Vanhoeck
Bij het naderen van mijn pensioenleeftijd kreeg ik verschillende keren de vraag wat er veranderd is in die bijna 35 jaar. In wat volgt beschrijf ik enkele ontwikkelingen, gebaseerd op mijn ervaringen. Subjectief dus, en niet op basis van een literatuurstudie. Gelukkig is het een positief verhaal. Dit zijn volgens mij de zes grote verbeteringen: het denken over preventie, kennis over stigma, desistance als centraal concept, de herstelgedachte, de gevolgen voor de omgeving en trauma-informed care. Ik bespreek ze in dit artikel een voor een, maar eerst en vooral doet het deugd om vast te stellen dat we zoveel meer weten.
Wanneer de tijd beperkt is: een studie naar de ervaringen van therapeuten in centra voor
geestelijke gezondheidszorg met een tijdslimiet in therapie - Rosa De Geest, Lara Godaert, Tine
Mathys, Reitske Meganck, Melissa Desmet
De laatste decennia worden er in Vlaanderen meer en meer beperkingen opgelegd aan de duur van de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. Dit gebeurt vaak vanuit een kostenefficiëntielogica.
Zo wordt er in sommige centra voor geestelijke gezondheidzorg (cgg) gewerkt met een vast aantal sessies, gaande van vijf tot dertig. Eerder onderzoek wijst uit dat korte tijdslimieten voor- en nadelen met zich meebrengen. In deze studie onderzochten we hoe therapeuten in de cgg’s een vastgelegde tijdslimiet ervaren. Hiervoor werden achttien cgg-therapeuten met verschillende theoretische
achtergronden geïnterviewd. Een thematische analyse hiervan leverde vijf thema’s op. Hieruit blijkt dat de therapeuten vinden dat er inderdaad voor- en nadelen aan een tijdslimiet verbonden zijn. Zij vinden een tijdslimiet vooral geschikt voor cliënten met een eenvoudige, afgebakende problematiek en een duidelijke hulpvraag, waarbij dergelijke aanpak ervoor kan zorgen dat cliënten meer duidelijkheid hebben, gemotiveerder zijn en sneller tot de essentie komen. De therapeuten gaven echter aan dat dit soort eenvoudige hulpvragen niet overeenstemt met de complexiteit van de problemen van de
gemiddelde cgg-gebruiker. De toepassing van een korte tijdslimiet bij cliënten met meer complexe problemen kan volgens hen zorgen voor negatieve effecten op de therapeutische relatie en een minder laagdrempelige zorg. Bovendien zorgt deze limitering er volgens hen voor dat de
ondersteuning van cliënten met een chronische problematiek in het gedrang komt. Samen met eerder
onderzoek wijzen de resultaten van onze studie erop dat het hanteren van korte tijdslimieten in de
verkeerde context de kwaliteit van de zorg kan schaden.
Strong Teens and Resilient Minds (STORM): depressie- en suïcidepreventie voor jongeren in
een netwerk van zorg en onderwijs - Sanne Rasing, Karlijn De Jonge-Heesen, Daan Creemers
Mentale gezondheidsproblemen van jongeren blijven niet beperkt tot somberheid en motivatieproblemen. Depressie en suïcidaliteit zijn ernstige aandoeningen, ook bij jongeren, en dat vraagt om een aanpak die daadwerkelijke effecten bewerkstelligt. Belangrijk is ook niet te wachten tot de problemen dusdanig groot zijn dat jongeren achterstanden oplopen op persoonlijk, gezondheids- of schools vlak. Tijdens de adolescentie neemt het risico op deze klachten toe en deze periode biedt dan ook een window of opportunity om ze in een vroeg stadium aan te pakken of zelfs te voorkomen. We pleiten er dan ook voor om effectieve en evidencebased preventie in een netwerksamenwerking grootschalig en modelgetrouw te implementeren. STORM is een aanpak die het mogelijk maakt om preventie in het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs te organiseren in samenwerking met partners uit de zorg en zo, gezamenlijk, bij te dragen aan de mentale gezondheid van jongeren.
Geloven in onbewuste verdringing: onwetenschappelijk en gevaarlijk voor de kliniek en
rechtbank - Henry Otgaar, Linsey Raymaekers
In deze bijdrage laten we zien dat het debat over onbewuste verdringing van traumatische herinneringen springlevend is. Controversiële opvattingen over het geheugen zijn nog steeds populair.
Zo is het geloof in verdringing nog steeds alom aanwezig is onder clinici. Verder lijken bepaalde therapeutische technieken (bijvoorbeeld oogbewegingen tijdens EMDR) de kans op bepaalde typen valse herinneringen te faciliteren. Therapeuten die geloven in verdringing kunnen een zoektocht op
touw zetten naar onbewuste trauma's bij hun patiënten. Dat kan leiden tot valse herinneringen die tot valse beschuldigingen en onterechte veroordelingen leiden.
Aanhoudende lichamelijke klachten (ALK) als functioneel signaal bij onthullingen van kinderen
over kindermishandeling: een casestudie - Stefaan Boel, Florien Meulewaeter, Kasia Uzieblo,
Wouter Vanderplasschen
De laatste jaren groeit de bewustwording van het voorkomen van aanhoudende lichamelijke klachten (ALK) bij kinderen en jongeren. Internationale cijfers wijzen op een prevalentie tussen 16,9% en
54,7%. Vaak gerapporteerde symptomen van ALK bij kinderen en adolescenten zijn onder meer: buikpijn, hoofdpijn, rugpijn, borstpijn, (chronische) vermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, flauwvallen, musculoskeletale klachten, pijn in armen, benen en gewrichten, aandoeningen van het maagdarmstelsel, en verlies van eetlust. Omdat een medische diagnose voor ALK veelal ontbreekt, leggen deze kinderen en jongeren doorgaans een langdurig parcours af binnen de gezondheidszorg.
Nochtans ondersteunt wetenschappelijk onderzoek steeds meer het gebruik van het biopsychosociaal
model voor het assessment en de behandeling van ALK. Onderzoek wijst in toenemende mate op de rol van stress en omgevingsinvloeden als onderliggende mechanismen in de ontwikkeling van ALK.
Zo blijkt ALK bij kinderen en adolescenten onder meer gelinkt te kunnen worden aan negatieve, stresserende gebeurtenissen in de kindertijd, waaronder vroegtijdige blootstelling aan stress in de ouder-kindrelatie, ouderlijk conflict, fysieke en psychische mishandeling en verwaarlozing, en seksueel misbruik. In deze bijdrage presenteren we een casus van een kind dat met ALK wordt aangemeld en waarbij tijdens psychotherapiesessies onthullingen rond kindermishandeling naar boven komen. Onze hypohese is dat ALK belangrijke non-verbale ‘functionele signalen’ kunnen zijn in het kader van onthullingen van kinderen over kindermishandeling.
Als slachtoffers van geweld ook daders zijn: de toepassing van EMDR bij daders - Niki Kuin,
Maartje Flooren, Annemieke Van Vark
Veel plegers van geweld zijn ooit zelf slachtoffer geweest van agressie, misbruik en/of verwaarlozing. Het verband tussen slachtofferschap en later daderschap is ruim aangetoond in wetenschappelijk onderzoek maar kan ook vragen oproepen of hulpverleners voor dilemma’s plaatsen. Moet deze doelgroep vooral gezien worden als dader, als slachtoffer of allebei? Waarop moet de focus liggen in de behandeling? En hoe verhoudt dit zich tot elkaar? In deze bijdrage gaan we nader in op de literatuur over slachtofferschap en daderschap en bijbehorende behandeloverwegingen. Vervolgens zullen we aan de hand van enkele casussen toelichten hoe deze behandeling eruit kan zien; de nadruk hierbij ligt op traumabehandeling door middel van Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)-therapie.
De preventie en bescherming van kinderen bij onveiligheid: Hoe de Kindreflex het engagement
in de geestelijke gezondheidszorg stimuleert - Evelien Coppens, Tim Stroobants, Liv Leeman
Vlaanderen telt op jaarbasis naar schatting 350.000 kinderen die opgroeien bij een ouder met een psychisch of een verslavingsprobleem (Coppens et al., 2018). De problemen van deze ouders kunnen het welzijn van hun kinderen grondig verstoren. Maar ouders met een psychische kwetsbaarheid
hebben het niet makkelijk: het is niet vanzelfsprekend om zorg te dragen voor een kind wanneer er andere demonen in het spel zijn. Hulpverleners in de geestelijke gezondheidzorg (ggz) voor volwassenen staan echter nog te weinig stil bij de ouderrol die veel van hun cliënten vervullen en de
impact die hun psychische problematiek heeft op het welzijn en de veiligheid van de kinderen (Coppens et al., 2018). Dit artikel gaat dieper in op de noodzaak extra aandacht te besteden aan deze thema’s en hoe een nieuwe methodiek, de Kindreflex, hier een verschil kan maken.
Bezoekbegeleiding in de pleegzorg vanuit traumaperspectief - Frank Van Holen, Lenny Trogh,
Sarah Keyaert, Delphine West
In deze bijdrage beschrijven we de interventie Traumagerichte Bezoekbegeleiding (TBB) die in het kader van behandelingspleegzorg ingezet wordt boven op de reguliere pleegzorgbegeleiding om contacten tussen ouders en hun kinderen op een traumasensitieve manier te begeleiden. Deze methodiek wordt geïllustreerd aan de hand van Milly (1,5 jaar) die al sinds de leeftijd van zes maanden in een crisispleeggezin verblijft omwille van verwaarlozing, huiselijk geweld en een mentale beperking van haar moeder. Ze ontmoet haar moeder ontmoet in de bezoekersruimte onder begeleiding van een bezoekbegeleidster die een veilige figuur is voor haar.
Seksueel geweld: omgaan met de gevolgen en de zoektocht naar hulp - Lotte De Schrijver, Saar Baert, Dagmar Stockman, Ines Keygnaert
In België heeft 64% van de bevolking tussen de 16 en 69 jaar ooit een vorm van hands-on en/of hands-off seksueel geweld meegemaakt. In deze bijdrage presenteren we een op wetenschappelijke evidentie gebaseerd overzicht van de mogelijke uitdagingen waarmee slachtoffers van seksueel geweld geconfronteerd kunnen worden. Op basis van drie recente Belgische studies (Baert et al, 2021; Keygnaert et al., 2021; Stockman et al., 2022) beschrijven we de gevolgen van seksueel geweld op het vlak van het psychosociaal welzijn van het slachtoffer, het hulpzoekend gedrag na seksueel geweld en de ervaringen met psychologische hulp in de Zorgcentra na Seksueel Geweld.
Recensies van volgende boeken:
- Vander Laenen, F. (2021). Gedwongen opname: ervaringen van professionals en ervaringsdeskundigen – Karl Andriessen
- Beck, A.T. , Grant, P., Inverso, E., Brinen, A.P. & Perivoliotis, D. (2021). Herstelgerichte cognitieve therapie voor ernstige psychische problemen - Jos Delimon
- Papernow, P., Lavrysen, B. & Rober, P. (2022). Werken met samengestelde gezinnen. Mythes,
valkuilen en interventies- Bart Heirbaut